Historia Kulika

  Szanowni Państwo, udostępniam opis zniszczenia Cerkwi w Kuliku. Opisał to, naoczny świadek tamtych wydarzeń Włodzimierz Oleszczuk, a działo to się w 1938 r., dzięki niemu mamy kolejne losy opisanej historii Kulika. Jest to przepisane przeze mnie z oryginału maszynopisu.

   O brzasku zapowiadającym piękny czerwony dzień 1938 r. Nabity cywilami i policją ciężarowy samochód podjechał pod cerkiew w naszej wsi. Z drugiego wozu osobowego- wyszedł oficer i dwóch podoficerów policji. Policja była „nasza” miejscowa, było kilku policjantów z posterunku w sąsiedniej gminie, obecnych tu w drodze „pomocy sąsiedzkiej”. Kilku policjantów, podoficerów i oficer z komendy powiatowej w Chełmie. Cywile, jak się później okazało, to bezrobotni z powiatu. Reszta to więźniowie kryminalni odsiadujący ostatnie miesiące swoich długoletnich wyroków oraz aresztowani. Razem przybyłych było około czterdziestu mężczyzn. Przywieźli ze sobą piły, siekiery, łomy, liny. Pod kierownictwem technika budowlanego z sejmiku i pod ochroną policji z karabinami, pistoletami, gumami i granatami łzawiącymi, przystąpili do łamania i walenia cerkwi. Prawie pośrodku wsi, na pagórku będącym cmentarzem, stała stara zabytkowa cerkiew. Gruntownie odnowiona w 1913 roku trzymała się mocno i mogłaby stać jeszcze wiele, wiele lat.
    Nieczynna była od roku 1915. Na dębach – cmentarnych olbrzymach, na kopułach starej cerkwi, wywieszaliśmy czerwone sztandary w przed dniach czerwonych świąt przez wiele lat. Po dobraniu klucza u cerkwi odbywaliśmy nielegalne zebrania partyjne. Łomot siekier, świst pił, skrzypienie odrywanych desek, głośne pokrzykiwania policji nakazujące pośpiech zaalarmowały przebudzającą się wieś. Biegli ludzie… Ukraińcy, Polacy, Żydzi. Dziesięć fur niemieckich kolonistów wracających ze swojego odpustu, zatrzymało się. Przybiegła służba folwarczna z pobliskich czworaków. „Co jest? Policja zwariowała? Władza łamie zabytkowy, pamiątkowy budynek? Wywraca krzyże na grobach? Jak świat światem tego jeszcze nikt nie widział? Co się stało? Może wojna?” Cerkiew nie dawała się tak łatwo walić. Mocne, smolne 6-calowe bale, łączone na końcach specjalnymi „gratami”, zbite w kilku miejscach na swojej długości żelaznymi klamrami, końce których zapuszczone były w drzewo, szalowane półtonówkami, przybitymi pięcio calowymi kowalskimi gwoździami, nie bardzo poddawały się. Do tego „cholera go wie, czego ci chłopi po przylatali z kosami, siekierami, szpadlami”. Może okrążą ze wszystkich stron i… „Było widać, że wielu przyjezdnych wynajętych robotników, nie bardzo paliło się do roboty. Zaszedłem z drugiej strony przez zarośla do robotników.” Panowie nie śpieszcie się tak wysługiwać policji. Rzućcie to – to nie dla świadomego robotnika zajęcie „. Zobaczyłem dwóch stojących o kilka kroków ode mnie z kilofami w rękach patrzących spode łba na mnie.” Nie obawiajcie się towarzysze.
  Bić się na pewno nie będziemy. Lepiej rzućcie „.” Panie, niech tu piorun trzaśnie! Kto wiedział, że nas do takiej roboty przywiozą? Nie chcieli powiedzieć dokąd mamy jechać – to nie zgodziliśmy się. Ale dali po pięćdziesiąt złotych na łebka od razu z góry, tośmy pojechali „jakby, wstydząc się mówił stary mężczyzna.” Nie bój się po niewoli pojedziesz, jak pół roku roboty nie ma. Pojechaliśmy z musu. No co, panie robić? A to reszta to więźniowie. Kilkunastu jest aresztowanych – z Sekwestratorami wojowali się”- dodał młodszy, przypalając od niego papierosa. Do rozmowy przyłączył trzeci, niski, ślepy na jedno oko. „Wie pan, policjant dopiero w drodze powiedział, że jedziemy bolszewickie gniazdo rozwalać. Cerkiew to gniazdo bolszewickie to jutro kościół takim gniazdem może być. Wie pan, jak policjant, to powiedział to jeden co jego siostra siedzi za politykę na biegu wyskoczył z samochodu i w las. Z Chełma rozjechało się dużo samochodów, pewnie też gdzieś coś walą. Nieczysta robota. Ja tutaj nie chcę swoich rąk dokładać i brudzić. Niech robi sam. Rzucam” i od razu zajęczał na brzuch. Położył się w zaroślach. Dwóch poszło „na stronę”. Inni bez przerwy robili „zakurkę”. Inni chodzili bez przerwy gasić pragnienie. Pracował sam technik budowlany sejmiku z więźniami i aresztowanymi. Powyrzucali z cerkwi wszystkie chorągwie, ikony, krzyże na cmentarz. Święty Onufry na płótnie, stary, chudy jak szczapa, tylko skóra i kości, z białą brodą do samych stóp, wolą jednego z więźniów ulokował się na kolczastym drucie ogrodzenia. Nikt nie zwracał uwagi na krzyże na grobach – co przeszkadzało było usuwane z drogi. ,
  Groby doprowadzone do porządku pieczołowitą ręką tydzień temu na Zielone Święta były zrównane z ziemią. Zawołałem technika – niosło od niego ćmagą czuć było na kilka kroków. Kiedy zwróciłem mu wagę na to odpowiedział, grożąc, „zaraz przestaniesz się mądrzyć. Z twojej łaski to ludzie porozłazili się. Sam to do wieczora będę cackać się z tym gównem?” Kilka starych kobiet leżało krzyżem, przeciągle zawodząc. Żeby się tak połamało, jak ty te cerkiew łamiesz, żebyś się z kości obsunął, żebyś po górach chodził i słońca nie widział, żebyś po wodach pływał i pić chciał, żebyś tak swoje dzieci do trumny poskładał, jakiś te krzyże poskładał ty bandyto skurwysyński „- przeklinali, wygrażając w stronę komendanta. Młoda Piwkowa, kobieta zdrowa jak rdzeń, popchnęła policjanta Sulawszaka, aż się nogami nakrył, kiedy chciał rozpędzać tłum. Dopadł długi policjant stawiającą opór Piwkową, powlekli do samochodu, który teraz stanął bokiem i zagrodził wejście na cmentarz. Przy samochodzie stał komendant z” Mauzerem „w ręku. Pusta drewniana pochwa zwisała po biodrze. Zaślinił się z wściekłości i sklinał jak szpicel w defensywie przy” badaniu „komunisty. Chwycił drążek ze strzępem chorągwi z wizerunkiem Matki Boskiej Kazańskiej i począł, nim okładać Piwkową. Broniła się. Kopnęła go między nogi. Zawył z bólu. Rzucił niewygodny drążek i” Mauzerem „uderzył ją po głowie. Upadła. Kobiety podniosły straszny krzyk. Moja żona wybiegła na przód.” baby za mną „- nie damy Kasi bić” i poszła. Kobiety za nią. Policjanta Filipiaka, który zagrodził jej drogę karabinem zdzieliła między oczy.
Zajuszył, otarł się i uderzeniem kolby w pierś zwalił ją z nóg. Dopadłem i odepchnąłem policjanta. Tylko młynek było widać, jak dopadły go kobiety. Komendant wskoczył na samochód i począł strzelać na oślep. „Rozejść się bydło! Wszystkich powystrzelam! Pluton do mnie. Gotuj broń”. Technik, poganiając robotników latał z przerażenia jak wściekły. Więźniowie przyśpieszyli niszczycielską robotę. Podrąbywali trzecią stronę budynku. Mnie, moją, żonę i Piwkową policja aresztowała, postawiła przy samochodzie za sobą. Tłum nie rozchodził się. „Puścić aresztowanych! Wypuścić!” Panie komendancie, co panu groby i krzyże winne? Hańba, wam faszyści „- krzyczą do stojącego nade mną na samochodzie komendanta.” Prawda, prawda! Wynosić się stąd „krzyczą z tłumu. Komendant, stojąc na samochodzie kopnął mnie butem w głowę. Zachwiałem się. Milcz, przeklęty bolszewiku! Bo ten twój wstrętny łeb zaraz roztrzaskam! Jak by ciebie tutaj nie było, to by spokój był”. I do ludzi już łagodniej: „Panowie rozejdźcie się, rozejdźcie się – bo jeśli prośba nie pomoże, to… W tym momencie, ściągnięta linami, runęła cerkiew. W tłumie podniósł się taki lament, kobiet, jak by każda dowiedziała się przed chwilą, że coś niedobrego stało się z kimś naj-bliższym. Płakali, wygrażali. Mężczyźni zgrzytali zębami i przeklinali. Wśród policjantów konsternacja. Rozpinają pochwy pistoletów. Komendant z samochodu patrzy na spustoszenie na cmentarzu.
  „Panie Władysławie! Niech pan uspokoi ludzi! Niech im Pan powie, aby się rozeszli” – w panicznym strachu głośno szepcze mi do uchu wójt. „Niech się pan przede wszystkim uspokoi i przestanie się trząść! Trzeba wam tak, dranie! Rozniosą was zaraz po tej łące! Widzi pan co się robi.” Państwo jesteście wolni „zwrócił się do nas komendant głośno, aby ludzie słyszeli.” A jak to od dawna jesteśmy państwo „- szyderczo rzuciła moja żona. Piwkowa postękiwała.” Panowie zbierać się, zbierać się „— pośpieszał policjantów komendant. Zawarczały motory samochodów. Niszczyciele zbierali się w popłochu. W kilku minutach wszyscy byli już samochodzie.” A teraz to i oni przyleźli „. Do roboty to was nie było” – wyzywająco krzyknął technik do robotników, którzy mało „robili”. Już z samochodu komendant rozkazywał wójtowi: „Drzewo, obrazy, chorągwie, krzyże spalić. Fundamenty rozkopać i gruzem doły na drogach zarównać! Pędzić chamów niech robią. Za dwa tygodnie będę tutaj, sprawdzę. Tutaj ma być zielono. Tutaj cerkiew nie stała! Tutaj rosła wyka. Rozumie mnie pan panie wójcie, niech pan tutaj jeszcze zostanie i da zarządzenie sołtysowi”. Pan wójt to rozumiał, tylko nie dał rady wykonać tego zarządzenia. Po odjeździe policji. Skatowaną Piwkową trzeba było odwieźć nie mogła, o własnych siłach zajść do domu. Moja żona przy pomocy sąsiadki poszła sama. Zorganizowałem zebranie na miejscu zbrodni – na zbezczeszczonym cmentarzu, przy rozwalonej cerkwi.
„Mówiłem:”, jak by przez radio nam mówili o tym, jak by w gazetach pisali, jak by, kto mówił nam o tym, co się stało to byśmy nie uwierzyli. A przed chwilą byliśmy świadkami wstrętnej zbrodni, jakiej dokonała policja polska na naszej ziemi. Kobiet potłukli, cerkiew rozwalili, obrazy, chorągwie połamali, podarli, krzyże na grobach powywracali, porąbali, groby, gdzie spoczywają kości naszych najbliższych, poniszczyli, drzewa przy grobach, które kiedyś ktoś dla pamiątki posadził, wyrąbali i uciekli jak złodzieje. Chociaż nas chłopów inaczej nie nazywają jak chamami i bydłem, to jednak my byśmy tego nigdy nie zrobili. Już nie pierwszy raz widzimy, kto co wart. Ciężko nam, nie wiemy jak dalej żyć w tych warunkach, Ale żyć trzeba. Na złość będziemy żyć. I wpierw kogoś trzeba zapędzić do ziemi jak, kto ma ciebie. Nie ma innego ratunku poprawy życia jak razem z tymi biedami z miasta, którym też, jak i nam ostatnie portki zlatają wziąć się za ręce i szukać poprawy swojej doli. Trzeba tak robić jak nas uczą nasi nauczyciele. Tłum się rozchodził. Nie przyszedł jeszcze do siebie po tym, co się stało. Pytali zdziwieni jedni drugich: co za rząd? Na co za rząd cholerski? Niektóre kobiety wracały już z domu ze szpadlami poprawiać groby. Upoważniono mnie, abym pojechał do starosty i wystarał się o drzewo z cerkwi na dom ludowy. Pojechałem do Chełma rowerem. Przejeżdżając przez Olchowiec widziałem to samo. Szło im, jednak trudniej, cerkiew była murowa, z cegły na cement, ale kopuły już leżały na ziemi. W Grochowie już była rozwalona całkiem. „Tak robotnik prawdę mówił, że się rozjechali po całym powiecie. Wszędzie ta sama akcja”. W kilku dniach tego miesiąca poszło w gruzy 142 budynki cerkiewne w byłej chełmskiej guberni wszystkie Paschołowskie i nie Paschołowskie. Gruzy całymi tygodniami w takim drogim czasie musieli rozwozić chłopi – Ukraińcy po drogach i bezdrożach. Ani jednej cegły nikt nie miał prawo nawet kupić – całą cegłę tłuczono. Czy dostał się do raju Paschałów, który z myślą o dalszym zysku i wsławieniu imienia Bożego tyle pięknych świątyń nabudował – nie wiadomo. Ale wiadomo jest, że w imię tego samego Boga świątynie to poszły w gruzy za winą wyznawców Chrystusa.

Te dramatycznych wydarzenie, masowych rozbiórek cerkwi, przeprowadzono przez władze II Rzeczypospolitej latem 1938 r.

Pod tym linkiem można poczytać więcej.   https://docplayer.pl/55996514-Roczniki-kulturoznawcze-tom-iv-numer-akcja-burzenia-cerkwi-na-lubelszczy-nie-w-roku-1938-konsekwencje-kulturowe.html